7.5. Η Αθήνα του Μεσοπολέμου

Η Αθήνα διπλασιάζεται. Από 400.000 το 1922 φτάνει στους 800.000. Στην αρχή η εγκατάσταση έχει προσωρινό χαρακτήρα, εν αναμονή μιας πιθανής επιστροφής. Φτιάχνονται οι πρώτες ξύλινες προσφυγικές κατοικίες, που σύντομα αποδεικνύονται ανεπαρκείς.

Κατασκευάζονται χιλιάδες κατοικίες που χωροθετούνται σε οικισμούς μακρυά από την υπάρχουσα πόλη, σε απόσταση 1-4 χλμ. Ο Βύρωνας, η Καισαριανή, η Νέα Φιλαδέλφεια, η Νέα Ιωνία, η Κοκκινιά... καθώς και μικρότεροι πυρήνες θα γεμίσουν το λεκανοπέδιο. Στερούνται κάθε υποδομής. Δεν έχουν ύδρευση, αποχέτευση, ούτε καν οδική σύνδεση.

Τα σπίτια δεν θα χαριστούν, δεν θα παραχωρηθούν με όρους, δεν θα ενοικιαστούν καν στους κατοίκους τους. Θα πωληθούν σε εκείνους που μπορούν να τα αγοράσουν, οδηγώντας όσους δεν τα καταφέρουν σε διαδικασίες αυτοστέγασης. Οι αρχικοί πυρήνες, επεκτείνονται με αυθαίρετες παράγκες, αποτελώντας την κυρίαρχη μέθοδο στέγασης.

Η απόμακρη χωροθέτηση των οικισμών, σε συνδυασμό με τους δυσμενείς όρους στέγασης απεικονίζουν τις αντιλήψεις της τότε ελληνικής κοινωνίας που, πολύ δύσκολα, αποδέχτηκε τους ξένους που ήρθαν να διαταράξουν τη ζωή της. Οι μικρασιάτες πρόσφυγες θα φέρουν μαζί τους τις συνήθειές τους. Θα οργανωθούν, θα ιδρύσουν συλλόγους και θα μπολιάσουν τους ντόπιους με τον πολιτισμό τους, τα ήθη τους, τα πάθη τους και τα τραγούδια τους (Το ρεμπέτικο). Ταυτόχρονα θα αποτελέσουν μια τεράστια πηγή εργατικού δυναμικού, η εκμετάλλευση του οποίου θα δώσει αλματώδη ώθηση στην οικονομία των αφεντικών. Γύρω από τους οικισμούς θα αναπτυχθούν βιοτεχνίες και βιομηχανίες.

Μια νέα δυτική Αθήνα αρχίζει να κάνει την εμφάνισή της. Ο άξονας του Κηφισού θα αποτελέσει τη νέα διαχωριστική γραμμή της πόλης.
Η ενσωμάτωση τόσο των προσφύγων όσο και των οικισμών στην υπόλοιπή πόλη θα κρατήσει δεκαετίες. Οι τελευταίες παράγκες εξαφανίστηκαν τη δεκαετία του 70, ενώ τα ίχνη τους έχουν διατηρηθεί ακόμα στους δαιδαλώδεις ιστούς και στα παράγωνα μικρά οικόπεδα των προσφυγικών οικισμών.
Τα συγκεκριμένα προσφυγικά δεν είναι τα πλέον αντιπροσωπευτικά. Η τυπική μορφή ενός προσφυγικού οικισμού χαρακτηρίζεται από, εν σειρά ή σε κυκλική διάταξη, μικρά διώροφα όμοια λευκά πέτρινα σπίτια με στέγες από κεραμίδια. Αυτά εδώ είναι ιδιαίτερα επειδή αποτελούν μοναδικά δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, επηρεασμένης από αντίστοιχα μεσοπολεμικά προγράμματα μαζικής κατοικίας που εφαρμόζονταν τότε σε όλη την Ευρώπη. Η εξωτερική τους εμφάνιση και η κατάσταση στη οποία βρίσκονται δεν φανερώνει την αξία τους. Πρόκειται για διαμερίσματα που παρότι μικρά είναι εξαιρετικής ποιότητας, με διαμπερή αερισμό και φωτισμό, λειτουργικά, με ανθρώπινη κλίμακα και ιδιαίτερα προνομιακή σχέση με τον υπαίθριο χώρο. Αν προσθέσετε σ’ αυτά την ανάγκη διατήρησης της ιστορικής μνήμης θα αντιληφθείτε για ποιόν λόγο έχει σημασία να διατηρηθούν.

Η περίοδος του μεσοπολέμου θα αποτελέσει μια από τις πιο έντονες οικοδομικά περιόδους, προάγγελος της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης. Είναι η περίοδος του μπετόν, που πρωτοεμφανίζεται, της πολυκατοικίας, της οριζόντιας ιδιοκτησίας παραδείγματα από τα οποία συναντήσαμε στην ως τώρα διαδρομή μας. Εκτός από προσφυγικούς οικισμούς σχεδιάζονται και υλοποιούνται και αρκετοί ακόμα. Δημιουργούνται τα πρώτα προάστια, προπομποί των σύγχρονων αποκεντρωτικών τάσεων. Το Ψυχικό, η Κυπριάδου, η Ηλιούπολη... έρχονται να συμπληρώσουν τις επεκτάσεις του παλιού ρυμοτομικού. Η Αθήνα επεκτείνεται, με αραιό τρόπο σε ένα μεγάλο μέρος του λεκανοπεδίου.